معرفی کتاب: نولیبرالیسم، ظهور سرمایه اسلام‌گرا و حزب عدالت و توسعه؛ همان حکایت ماست که آن‌جا روایت می‌شود: تارنگاشت عدالت
معرفی کتاب:
نولیبرالیسم، ظهور سرمایه اسلام‌گرا و حزب عدالت و توسعه؛ همان حکایت ماست که آن‌جا روایت می‌شود
تارنگاشت عدالت – دورۀ سوم
معرفی کتاب
تاریخ ظهور حزب عدالت و توسعه و نولیبرالیسم در ترکیه، برای ما دوچندان اهمیت دارد، زیرا تا مدت‌ها «مدل ترکیه» یکی از خواب و خیال‌های اصلاحطلبان–اعتدالیون ایرانی و طبقات متوسط نزدیک به آن‌ها بود و شاید هنوز هم هست: مراکز خرید متبّرک به دعا، تبدیل مصرف به عبادت از طريق حمایت از برندهای اسلامی، اعیان‌سازی محلات شهری با توجه به حساست مذهبی ساکنان جدید، ظهور کارآفرینان مسلمان، ترکیب «حاجی» و هولدینگ‌دار، رویای تشکیل بازار تماماً اسلامی و غیره.
نولیبرالیسم، ظهور سرمایه اسلام_گرا و حزب عدالت و توسعه
پیش‌گفتار مترجم:
۱- تاریخ مدرن ترکیه سرشار از حوادث شگفت‌انگیزی است که نمی‌توان آن‌ها را بدون در نظر گرفتن بستر اجتماعی- سیاسی مشحص‌شان به راحتی درک کرد. کشوری که در نیمه دوم قرن بیستم تقریباً هر ده- پانزده سال یک‌بار تجریه یک کودتای نظامی یا اقدام به کودتا را داشته قاعدتاً مختصات سیاسی منحصر‌به‌فردی پیدا می‌کند، به‌ویژه آن‌که پس از آخرین کودتای نظامی موفق ترکیه (کودتای ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰) که هم‌زمان است با ورود سیاست‌های اقتصادی نولیبرلی، برای نخستین‌بار پس از تأسیس جمهوری لائیک ترکیه جریانات اسلام‌گرا در این کشور به‌رغم تمام موانع به لحاظ سیاسی شروع به قدرت‌یابی کرده و به سرعت مشروعیت می‌یابند. از این منظر، ظهور حزب عدالت و توسعه را باید در چهارچوب تاریخ سیاسی جریانات راست محافظه‌کار ترکیه، به ویژه سنت اسلام‌گرایی ردیابی کرد، امری که دو مقاله نخست کتاب حاضر به تفضیل به آن می‌پردازد.
مواجهه جریانات اسلام‌گرا (از جنبش بصیرت ملی نجم‌الدین اربکان تا محافظه‌کاران دمکراتیک حزب عدالت و توسعه) با جریانان لائیک کمالیستی در ترکیه البته تنها در سپهر سیاسی تداوم نداشت، این مواجهه بیش و پیش از هر چیز دیگر نشانگر بروز شکافی عمیق در میان بورژوازی بزرگ ترکیه بود. بورژوازی بزرگی که از بدو تأسیس جمهوری در ۱۹۲۳ تا اواخر دهه ۱۹۰۰ به عنوان یک کلیت منسجم از اقتدار بی‌چون‌وچرایی برخوردار بود. ظهور بورژوازی اسلام‌گرا تحت عناوینی چون «سرمایه اسلامی»، «سرمایه سبز»، و«ببرهای آناتولی» در برابر بورژوازی لائیکِ متمرکز در استانبول و آنکارا حاکی از شروع دورانی بود که در آن نه تنها ساختار سیاسی ترکیه بلکه سازمان طبقاتی و اجتماعی این کشور نیز دستخوش تحولات فراوانی شد. فصل‌های سوم، چهارم، و پنجم کتاب حاضر به صورت مشخص به همین موضوع پرداخته‌اند.
حزب عدالت و توسعه با ایجاد و پرورش یک «طبقه متوسط اسلامی» توانسته است در عین آن‌که پایگاه سیاسی- اجتماعی خود را حفظ کند، «طبقه متوسط» را نیر نوسازی نماید. نولیبرالیسم اسلامی علاوه بر میل به احیای رویاهای امپراتوری عثمانی در قالب «نوعثمانی‌گری» سبب شده است تا بخش عظیمی از «طبقات متوسط اسلامی» نه تنها بیان و نمود سیاسی خود را در حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان بیایند، بلکه در چهارچوب سیاست‌ورزی در عصر نولیبرالی، عملاً تبدیل به «مشتریان» این حزب شوند. فصل‌های ششم و هشتم این کتاب از خلال بررسی بازتولید طبقه متوسط اسلامی و مسأله ساخت هژمونی حزب عدالت و توسعه به این موضوعات می‌پردازند.
فصل هشتم کتاب حاضر به بررسی موردی جنبش فتح‌الله گولن به عنوان یکی از پدران معنوی و حامیان اولیه حزب عدالت و توسعه و نوع اکتیویسم سیاسی- اجتماعی منحصر‌به‌فرد جریان او می‌پردازد.
در فصل پایانی کتاب، شکاف و دودستگی لائیک– اسلامی در طبقات حاکم ترکیه به واسطه بررسی بازنمایی آن در رسانه‌های جریان اصلی و جنگ‌های رسانه‌ای هر دو طیف از نو ارزیابی می‌شود.
۲- در روزها و ماه‌های اخیر حزب عدالت و توسعه به سرکردگی اردوغان به واسطه حمله به شمال سوریه و طرح اشغال مناطقی از این کشور و نیر بهره‌برداری از جان پناه‌جویان و پناهندگان با گسیل آن‌ها به مناطق مرزی خود با اروپا در جهت فشار بر اتحادیه اروپا برای قبول سیاست‌های توسعه‌طلبانه خود یک‌بار دیگر ثابت کرد که می‌توان به واسطه درانداختن یک جنگ، ولو به بهانه‌های واهی، و تحریک عواطف ناسیونالیستی تمام بحران‌ها و تناقضات داخلی را برای مدتی آرام کرد و از چماق «امنیت ملی» بیرقی برای «اتحاد ملت» ساخت. به همین خاطر، حزب عدالت و توسعه را نباید تنها جریان اسلام‌گرا و بی‌تفاوت به ناسیونالیسم ترکی (آن‌گونه که کمالیست‌ها معمولاً تمایل به بیان آن دارند) در نظر گرفت، بلکه باید آن‌را ترکیبی از اقتدارطلبی نوعثمانی‌گرا با جاشنی نولیبرالیسم اقتصادی- فرهنگی تلقی کرد. البته هم‌چنین نباید از خاطر برد که بخش عمده‌ای از جریانات راست و چپ لیبرال نیز در ابتدای قدرت‌گیری آک‌پارتی از مدافعان سرسخت «الگوی گذار دمکراتیک» این حزب بودند. حزب عدالت و توسعه از این منظر به لحاظ تاریخی نمایندۀ کثرتی از جریانات اسلام‌گرا، ناسیونالیست و لیبرال بوده، هرچند در سالیان اخیر بخش عمده‌ای از مدافعان خود در جناح‌های گوناگون را از دست داده است.
۳- مسأله نولیبرالیسم در خاورمیانه یکی از اساسی‌ترین مسائلی است که هر فعال سیاسی، دانشچو یا پژوهش‌گری باید در مورد مختصات آن اطلاعات دقیق داشته باشد. از آنجایی که واژۀ نولیبرالیسم این روزها در فضای سیاسی ایران پژواک آشکارتری یافته و گرایشات متفاوتی حول آن موضع‌‍گیری می‌کنند، باید به واسطه پژوهش‌های اقتصادی-سیاسی- جامعه‌شناختی گوناگون نه تنها در رابطه با ایران بلکه در ارتباط با دیگر کشورهای خاورمیانه و صورت‌بندی‌های متفاوت سیاست‌های نولبیرالی به تبیین دقیق آن‌ها پرداخت و با قراردادن کشورها در یک تاریخ جهانی از انکشاف رژیم‌های انباشت سرمایه بتوان نشان داد که، بنا بر قول مارکس «همان حکایت توست که اینجا روایت می‌شود.»
علاوه بر این، تاریخ ظهور حزب عدالت و توسعه و نولیبرالیسم در ترکیه، برای ما دوچندان اهمیت دارد، زیرا تا مدت‌ها «مدل ترکیه» یکی از خواب و خیال‌های اصلاحطلبان-اعتدالیون ایرانی و طبقات متوسط نزدیک به آن‌ها بود و شاید هنوز هم هست: مراکز خرید متبّرک به دعا، تبدیل مصرف به عبادت از طريق حمایت از برندهای اسلامی، اعیان‌سازی محلات شهری با توجه به حساست مذهبی ساکنان جدید، ظهور کارآفرینان مسلمان، ترکیب «حاجی» و هولدینگ‌دار، رویای تشکیل بازار تماماً اسلامی و غیره. اردوغان در یکی از نخستین سخنرانی‌های خود چنین گفته بود: «پول دین و ایمان ندارد (…) هیچ قدمی برنخواهیم داشت که موجب دلخوری و بی‌اعتمادی بخش خصوصی و بخش مالی شود.»
۴- ترجمه این کتاب از روی نسخه انگلیسی آن انجام شده است اما از آنجایی که کتاب حاضر نخست در سال ۲۰۱۴ به زبان انگلیسی منتشر شده بود، ترجمه را با متن ترکی نیز مطابقت دادم تا پیش از هر چیز ابهامات خودم برطرف شوند و سپس بتوانم متن مناسب‌تری برای مخاطب فراهم کنم.
علاوه بر این، در روزهایی که مشغول آماده‌سازی متن ترجمه و تحویل آن به رفقای «منجنیق» بودم، با خبر شدم که همین کتاب در ایران از طرف نشر آگاه با ترجمه آیدین اخوان اقدم و با عنوان «برآمدن ترکیه اردوغان» منتشر شده است، هر چند نام اصلی کتاب در زبان ترکی «نولیبرالیسم، ظهور سرمایه اسلام‌گرا در ترکیه» است. این تغییر نام کتاب به احتمال زیاد ناشی از ملاحظات ناشر برای چاپ اثر است، اگر ناشی از فشار برای حذف بخش‌هایی از کتاب که در مورد اسلام‌گرایی و انقلاب ایران است، نباشد. به نظرم علاوه بر این‌که در گذشته می‌شد از این قبیل موازی‌کاری‌ها به طریقی اجتناب کرد اما در نهایت موجب خوشحالی است که می‌توانم ترجمه کتاب حاضر را در قالب نشر اینترنتی و به صورت رایگان در اختیار رفقا و علاقمندان بگذارم.
به عنوان کسی که مدتی تجربه کار ترجمه داشته لازم می‌دانم اشاره کنم که هیچ‌گونه ادعایی در مورد بی‌نقص بودن ترجمه هیچ اثری، از جمله این کتاب ندارم و معتقدم که مترجمی چون من ««به تنهایی» هیچ عددی نیست و اگر زمانی متنی خوب از آب در‌می‌آید بیش از مترجم مدیون ویراستاران و نمونه‌خوان‌هایی است که متن را به‌اصطلاح صیقل می‌دهند. به همین خاطر، خودم را مدیون رفقایم در «منجنیق» می‌دانم و به خاطر تمام کمک‌هایشان از صمیم قلب از آن‌ها تشکر می‌کنم. هم‌چنین از سعید مظفری، رفیق روزهای آنکارا، متشکرم که در ترجمه بخشی از کتاب (فصل ششم و نکاتی دربارۀ نویسندگان) کمک‌ام کرد. ترجمه این کتاب را تقدیم می‌کنم به «انسان ماه آبان»، به طبقات کارگر و زحمتکشی که خون‌شان از روی اسفالت خیایان ها و نیزارها شسته نمی‌شود، «حتی به ضرب باران».
مهرداد امامی
فروردین ۱۳۹۹
آوریل ۲۰۲۰
آنکارا، ترکیه
اشتراک eshtrak 
شما باید داخل شوید برای نوشتن دیدگاه.